زينب کريمی / دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر يزد

اساس و پايه اصلی دست بافته ها چله ها هستند. به گونه ای که با خارج کردن چله از ساختمان بافته، دست بافته متلاشی می شود و از بين می رود.در حالی که با خارج کردن ديگر عوامل،مانند پود و گره آسب وارد شده کمتر است.

تصوير1.چوب هاف، کوجی، چوب سر دار و زير دار

از اين رو شيوه های متنوع بافت که اساس تفاوت آنها در نحوه چله کشی است بدين شرح  می باشند:

1.شيوه بافت لول:

اين شيوه بافت بيشتر در مناطق شهری مانند تبريز، اصفهان، قم، نايين، مشهد و... رايج است. در اين شيوه تار های چله بر روی دار به گونه ای قرار گرفته اند که در محل گره زدن کاملاً به هم چسبيده اند و به کمک چوب هاف (در مناطق آذری) و چوب هاف و کوجی (در مناطق فارسی باف) به صورت زير و رو قرار می گيرند.

در اين شيوه معمولاً از دو پود استفاده می شود که پود زير که از زير ضربدر (يا وقتی هاف بالاست) عبور می کند، کم تاب و ضخيم است و پود رو که از بالای ضربدر (يا وقتی هاف پايين است) عبور می کند، نازک و پرتاب است.

زاويه بين چله ها در اين شيوه بين 120-80 درجه در نوسان است. هر قوس در پشت فرش نشانگر يک گره است و در پشت فرش رديف گره ها برجسته و متمايز ديده می شود.

تصوير2.نمای قرار گرفتن چله ها و زوايای بين آنها در بافت لول

2.شيه بافت نيم لول:

اين شيوه بافت بيشتر در مناطق روستايی رايج است. از ميزان فرش های توليد شده با شيوه های نيم لول به شدت کاسته شده است. در اين شيوه تار های چله در هنگام چله کشی به گونه ای قرار می گيرند که فاصله ی بين تارهای چله در محل گره زدن به اندازه ی نصف قطر چله ی مورد مصرف باشد.در اين شيوه پودی با قطر تقريبی چله ی مورد مصرف در هر رج ابتدا از زير ضربدر و سپس از روی ضربدر کوبيده می شود.

زاويه بين چله ها در اين نوع بافت بين 120-70 در جه است.نمای پشت هر گره در اين فرش به صورت يک قوس و يک نم قوس است.

تصوير3. .نمای قرار گرفتن چله ها و زوايای بين آنها در بافت نيم لول

3.شيوه ی بافت تخت:

اين شدوه بيشتر در مناطق عشايری رايج است. در اين شيوه تارهای چله (در هنگام چله کشی) به گونه ای قرار می گيرند که فاصله بين تار های چله در محل گره زدن  حداقل به اندازه قطر چله ی مورد مصرف باشد. در اين نوع بافت معمولاً پودی ضخيم تر قطر چله در هر رج، از بالای ضربدر کوبيده می شود. زاويه بين چله ها در اين نوع بافت 170-180 درجه است و چله ها تقريباً در کنار هم قرار می گيرند. در اين بافته، هر دو قوس در پشت فرش نشانگر يک گره است. پود در اين فرش نيز از پشت فرش کاملاً مشخص است.

تصوير4. نمای قرار گرفتن چله ها و زوايای بين آنها در بافت تخت

4.شيوه کرباس باف:

در اين شيوه بر خلاف بافت لول، نيم لول و بافت تخت  که پود بر گرد تار های چله به صورت مواج حرکت می کند، پود حالت سفت و کشيده دارد و اين تار های چله هستند که نسبت به پود حرکت مواج دارند. اين ويژگی بدين علت است که تارهای چله، کمی شل تر از معمول تحت کشش قرار بگيرند و با ادامه ی روند بافت، تارها سفت تر می شوند تا به صورت مستمر در هنگام بافت، تار های چله شل و متناسب با بافت تنطيم شوند.

در صورت شل نکردن تارهای چله رج های گره بر روی هم قرار نمی گيرند و در صورت ادامه ی کار تارهای چله پاره خواهند شد.ويژگی قابل توجه بافت کرباسی حرکت مواج تارهای چله است به صورتی که فاصله ی بين تارهای چله در اين شيوه ی بافت، می تواند به هم چسبيده يا با فاصله ای معادل نصف قطر چله مورد مصرف و يا به اندازه ی قطر آن باشد، که بسته به ميزان فاصله چله ها، نمای پشتی گره ها در فرش به صورت «تک نما» (هر قوس يک گره) و «نيم نما» (هر يک و نيم قوس معادل يک گره) و«جفت نما» (هر دو قوس معادل يک گره) است.  

تصوير5.نمای بافت کرباسی از پشت بافته