به گزارش اتحادیه قالیبافان در این مقاله تجلی نمادها در قالی ارمنی باف ایران بررسی شده است.

نقش محرابی (مهرآبی): از دیگر نگاره های با مفهوم نمادین است که به ویژه در قالی ایرانی دیده می شود. در قالی ارمنی باف با لفظ مهرابی معنا دارد. شکل محراب و از طرفی مفهوم مذهبی آن در دیگر مذاهب نیز رواج داشته است. از جمله در کلیساهای مسیحی جایگاهی به همین نام برای تعظیم به درگاه الهی و راز و نیاز با او وجود دارد . از محراب چند برداشت گوناگون وجود دارد: گروهی به معنای لغوی محراب پرداخته اند و معتقدند محراب همان مکان مقدس با طاق قوسدار در مساجد است. اما علی حصوری معتقد است تاریخ این نقش را باید در دوران بسیار کهن جست و جو کرد و نام این نقش مخاطب را به مطالعه سرمنشأ آن هدایت می کند. وی معتقد است نقشه مهرابی (با این نگارش و نه محرابی) همان طور که از نامش پیداست ریشه در آیین مهر دارد و سرآغاز آن را نیز باید در آن تاریخ جست. در آیین میترا، «ستایش مهر در غارهای طبیعی انجام می گرفته است و نزدیک غار می بایست رودخانه ای جریان داشته باشد. گاهی اوقات که مقتضیات مکانی اجازه بر پا ساختن معبر را که می بایست در غاری طبیعی باشد نمی داد، پرستشگاهی مصنوعی می ساختند و دقت می شد که نمازخانه به شکل غار باشد... غار نشانه گنبد آسمان است و به همین علت اطاق پرستشگاهی معمولاً محدب و مزین به ستاره است». مهراب نیز با این نگارش نمادی مشترک بین ایرانیان و ارمنیان است که البته در قالی ارمنستان و قالی ارمنی باف نمودی از آن دیده نشده است و شاید تنها در قالی تصویری کلیسای اچمیاتزین در قسمت طاق آن بتوان نمودی از مهراب را نظاره کرد 
4) نقش مثلثی شکل: در پس رمزها و نمادهای هزاره چهارم پیش از مسیح در بین النهرین و فلات ایران سه گوش نشانه کوه و سه گوش های به هم پیوسته نمودار سلسله جبال بوده است و کوهسار دارنده آبهاست. نهرها و رودها از کوهستان سرچشمه می گیرند و در آیین زرتشت کوه ستوده و مقدس است. در اوستا از کوه و فر (به معنی شکوه و شوکت) بارها با هم یاد شده است و کوهسار شطرنجی نشانه تاکید مضاف است براینکه کوه ها نگاهدار آب باران اند .همچنین کوه یکی از عناصر کیهانی است که همواره با درخت مرتبط است. در قالی ارمنی باف این نقش مایه نمادی از کوه (به معنای زندگی، نعمات خدادادی: با توجه به جاری شدن رودها از کوه و محافظ خانواده) است که بیشتر در حاشیه تکرار می شود .
5) سایر نقوش: در نهایت باید به نقوش مثبت و منفی که اصولاً در حاشیه بزرگ تکرار می شوند و به گفته ارمنیان نمایانگر دو جنس زن و مرد هستند اشاره کرد. این نقش مایه از ترکیب دو بته جقه پدید آمده است که در متون قالی بافی ارمنیان، زن و مرد نام گرفته است .در اینجا باید تأکید کرد که برخی نمادهای قالی ارمنی باف در قالی های ایرانی نام دیگری دارند: مانند نماد زن و مرد در قالی ارمنی باف که در قالی ایرانی همین نماد قلابه نامیده می شود و یا شکل s که در قالی ارمنی باف با نام اژدها و در قالی ایرانی مرغ خوانده شده است. در توضیح این مورد به یک نمونه فرش یلمه بروجن اشاره می شود که دارای حاشیه بزرگ با طرح مرغی است و از تکرار شکل پرنده ای شیوه یافته و هندسی می آید. این مرغ ها به هم اتصال ندارند و به دنبال هم قرار گرفته اند. شکل مرغ به صورتی واضح از منقار، چشم، ناحیه گردن، که بال های پیکان مانند پرنده از ناحیه نوک تیز به آن چسبیده اند، بدن کوچک و دم بادبزنی تشکیل شده است . همچنین نقشه ای به نام فیل پا١ از جمله نقشه های قدیمی و اصیل منطقه گوغر٢ دارای حاشیه اصلی به نام قلابه است که در تصاویر نمایش داده شده است. . نماد قلابه یا زن ومرد از دو بته جقه که پشت به پشت قرار گرفته اند تشکیل شده است. در تکمیل این توضیح باید گفت نامگذاری هریک از این نمادها بر اساس آیین ها و باورهای هر قوم و اقلیتی است و در مورد صحیح یا اشتباه بودن نامگذاری هیچ کدام نمی توان قضاوت کرد . بنابراین، می توان گفت فرش و به طور خاص قالی ارمنی باف از جمله مظاهر بهره مندی از نمادها بوده است. جدا از جنبه های تزیینی نقوش در این قالی، بسیاری از نقشمایه ها برخوردار از مفاهیمی رمزگونه اند که به صورت نمادین سطح فرش را پوشانده اند و نهایتاً مفاهیم و اندیشه های متعالی آیینی، مذهبی و اسطوره ای که در پس این نقوش نهفته اند، راز زیبایی و ماندگاری نقش مایه های این فرش ها بوده اند نمونه ای از تصاویر هریک از این نمادها در جدول نمادهای قالی ارمنی باف در صفحه بعد آورده شده است.
پیرو مطالب ارائه شده نمادهای قالی ارمنی باف ایران شامل این موارد است: آب و اژدها یا نقش اژدها (Dragon Rugs) که هم نماد خوبی، حکمت، نگهبان بهشت و محافظ آب و هم نماد تاریکی به معنی جلوه ای از شر و بدی است. این نقش گاه به صورت بسیار انتزاعی نقوش S شکل که حرف اول نام خدا در زبان ارمنی نیز هست به کار می رود و در قالی ارمنستان این حرف نماد مار کوچک و آب نیز هست. ماهی درهم یا ماهی، مهرآبی و گل نیلوفر (نمادی از آیین مهر)، شکل صلیب (نماد خورشید، چهار عنصر هستی، جاودانگی، آیین مسیح و همچنین وفاداری)، بته و درخت زندگی (نماد درخت حیات، بیمرگی و جاودانگی)، عقاب (نماد قدرت و پیروزی) و نقش مایه مثلث (نماد کوه، نعمات خداوندی و به عنوان محافظ خانواده) از نمادهای دیگر موجود در قالی ارمنی باف هستند. میوه انار (مظهر باروری) و همچنین انگور هم که نشانه ای از شراب است و درآیین ها و اعیاد ارمنیان جایگاه خاصی دارد و نقش گلدان (نشانه ای از آفرینش) نمادهای این قالی است. ایرانیان ارمنی در بافته های خود کمتر به جنبه های زینتی صرف پرداخته و با ایجاد هر نقش مفهوم و پیامی را در نظر داشته اند، و در بیان این مفاهیم که برگرفته از اندیشه های مذهبی، آیینی و اسطوره ای است از بیانی نمادین بهره گرفته اند. این نقش مایه های نمادین که اغلب به صورت نقشی تجریدی و انتزاعی و در برخی موارد به حالت طبیعت گرایانه بروز یافته اند به اشکال مختلف گیاهی، جانوری و هندسی قابل تقسیم بندی اند و در این بیان نمادین گاه هدف هنرمند مفهوم اسطوره ای و یا دینی و آیینی بوده و گاه سودمندی و فایده رسانی گیاه یا حیوان مدنظر بوده است. همچنین با توجه به آنکه قالی ارمنیان پیش از ورود به ایران (قالی ارمنستان) علاوه بر نمادهای نامبرده دارای اشکال نمادین دیگر مثل «ققنوس» (پرنده مقدس، نماد شکوه و برخاستن از میان مردگان)، «نبرد ققنوس و اژدها»، جنگ «خروس و گاو» (نمادی از آفرینش و احیای طبیعت)، « اسلحه، کمان و شمشیر» (نماد دفاع در برابر شیطان)، «سر یا شاخ گوسفند» (مظهر قدرت و نیرو)، «شکوفه» (نماد حاصلخیزی) است، در صورتی که این نمادها در قالی ارمنی باف ایران جز نقوش اصلی با مفهوم نمادین نیستند، همان طور که نماد ماهی درهم نیز طبق منابع موجود در قالی های معروف ارمنستان کاربرد نداشته است و قالی اصیل آنها قالی با نقوش هندسی و شکسته است که طبقه بندی خاص خود را دارد. بنابراین می توان گفت که قالی ارمنی باف، یک قالی ایرانی است که کاملاً تحت تأثیر مضامین سنت قالی بافی ایرانی قرار دارد.
1- وجه تسمیه آن به واسطه نقش مایه خاص به کار رفته در زمینه آن است.
  

انتهای پیام/